Iedereen heeft een lichaamsgewicht. De één is er tevreden mee en de ander wil het graag veranderen. Maar wat betekent dat getal op de weegschaal eigenlijk echt? We spreken vaak over te zwaar of te licht, maar lichaamsgewicht zegt veel meer dan alleen hoeveel kilo je weegt. Het vertelt iets over je lichaam, je gezondheid en zelfs over hoe je lichaam reageert op voeding, stress en rust.
Er is een bekende uitspraak die het eigenlijk heel mooi samenvat:
“Lichaamsgewicht is niets meer dan de hoeveelheid kracht waarmee de zwaartekracht je naar beneden duwt.”
Dat klinkt nuchter, en dat is het ook. Je lichaamsgewicht is in feite niet meer dan een meting van hoeveel massa je lichaam heeft en hoe de aarde daar op reageert. Maar dat getal zegt niet alles. Want jouw gewicht bestaat uit veel verschillende onderdelen die allemaal iets anders doen in je lichaam. In dit artikel gaan we dieper in op wat lichaamsgewicht écht betekent, waaruit het bestaat en hoe voeding, stress en ziekte er invloed op hebben.
Wil je écht alles weten over afvallen of aankomen in lichaamsgewicht? Dan vind je hier onze uitgebreide pagina over afvallen en hier onze pagina over aankomen.
Wat meten we eigenlijk als we ons wegen?
Als je op de weegschaal stapt, geeft die een getal aan. Dat getal lijkt iets eenvoudigs, maar het is een optelsom van verschillende weefsels en stoffen in je lichaam. Je gewicht bestaat uit vet, spieren, botten, water en organen en overige weefsels.
Laten we deze onderdelen eens één voor één bekijken.
1. Vetmassa – je energiereserve
Vet is een belangrijk onderdeel van je lichaam. Veel mensen denken meteen negatief over vet, maar vet is niet per se slecht. Je lichaam heeft vet nodig om te overleven. Vet beschermt je organen, houdt je warm en vormt een energiereserve voor als je een tijdje minder eet.
Er bestaan twee soorten vet:
-
Essentieel vet: dit is vet dat je lichaam nodig heeft om goed te functioneren. Het zit in je hersenen, organen en zenuwen. Zonder dit vet kun je niet leven.
-
Opslagvet: dit is vet dat wordt opgeslagen als reserve. Het zit bijvoorbeeld onder je huid of rond je buik. Een deel daarvan is gezond, maar te veel kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten of diabetes.
Bij vrouwen ligt het vetpercentage van nature wat hoger dan bij mannen. Dat komt doordat vrouwen vetreserves nodig hebben voor bijvoorbeeld een zwangerschap en borstvoeding.
Het is dus normaal en zelfs gezond om een bepaald percentage vet in je lichaam te hebben. Vet op zich is niet het probleem, maar het evenwicht tussen vet en spiermassa bepaalt vaak hoe fit en gezond iemand is.
2. Spiermassa – de motor van je lichaam
Spieren zijn de krachtbronnen van je lichaam. Ze zorgen ervoor dat je kunt bewegen, rechtop kunt staan en dat je stofwisseling op gang blijft. Hoe meer spiermassa je hebt, hoe meer energie je lichaam verbrandt, zelfs als je rust.
Spieren bestaan grotendeels uit eiwitten en water. Bij mensen met veel spiermassa weegt het lichaam meer, ook al is het vetpercentage laag. Daarom is gewicht niet altijd een goede maatstaf voor gezondheid. Iemand kan zwaar zijn door spiermassa, terwijl die persoon juist erg fit is.
Tijdens periodes van inactiviteit, ziekte of te weinig eten kan het lichaam spiermassa afbreken om energie te besparen. Dat is een natuurlijke reactie, maar op de lange termijn is het niet gunstig. Spieren helpen je lichaam sterk, stabiel en veerkrachtig te blijven.
Spiermassa kun je opbouwen met krachttraining, voldoende eiwitten en rust. Vooral rust is belangrijk, want spieren groeien niet tijdens het trainen zelf, maar in de herstelfase erna.
3. Botmassa – het stevige fundament
Botten vormen het skelet van je lichaam. Ze geven stevigheid, beschermen je organen en zorgen samen met je spieren dat je kunt bewegen. Botten zijn zwaarder dan je denkt: een volwassen persoon draagt gemiddeld tussen de 10 en 15 kilogram aan botmassa met zich mee.
Botmassa verandert gedurende je leven. Tot je dertigste wordt je botstructuur sterker en dichter, daarna begint die geleidelijk af te nemen. Dat is een normaal proces, maar het kan versneld worden door factoren zoals weinig beweging, slechte voeding of hormonale veranderingen, zoals bij vrouwen in de overgang.
Calcium, vitamine D en beweging zijn essentieel voor sterke botten. Vooral krachttraining helpt om de botdichtheid op peil te houden, omdat de druk op het bot de aanmaak van nieuw botweefsel stimuleert.
Gezonde botten zijn dus niet vanzelfsprekend, maar een resultaat van goede voeding, beweging en balans.
4. Water – de stille kracht achter alles
Je lichaam bestaat voor ongeveer 50 tot 70 procent uit water, afhankelijk van je leeftijd, geslacht en spiermassa. Water is niet zomaar een vloeistof in je lichaam. Het is letterlijk de drager van leven.
Water transporteert voedingsstoffen, houdt je lichaamstemperatuur stabiel, smeert gewrichten en helpt bij het afvoeren van afvalstoffen. Zelfs kleine veranderingen in je vochtbalans kunnen je gewicht tijdelijk laten schommelen.
Drink je te weinig, dan houdt je lichaam juist meer vocht vast als bescherming. Drink je meer, dan kan dat overtollig vocht worden afgevoerd. Dit verklaart waarom mensen soms één of twee kilo zwaarder of lichter kunnen zijn binnen één dag. Dat verschil zegt niets over vet, maar over vochtbalans. Zo hebben koolhydraten ook dat effect op het vochtbalans!
Water is dus een belangrijk onderdeel van je gewicht, maar ook een teken van hoe goed je lichaam functioneert.
5. Overige weefsels en organen
Naast vet, spieren, botten en water bestaat het lichaam uit organen en bindweefsel. Organen zoals je lever, hart, nieren en hersenen wegen samen enkele kilo’s. Ze voeren onmisbare functies uit zoals bloedcirculatie, ademhaling en spijsvertering. Wist je dat de meeste kilocalorieën door je organen worden gebruikt in rust?
De lever bijvoorbeeld weegt gemiddeld anderhalve kilo en speelt een centrale rol in het verwerken van voedingsstoffen. De hersenen wegen ongeveer 1,3 kilo en gebruiken zo’n 20 procent van alle energie die je lichaam verbruikt. Dat betekent dat ook in rust een groot deel van je calorieverbranding niet door bewegen, maar door orgaanactiviteit komt.
Lichaamsgewicht is wisselend
Lichaamsgewicht verandert continu. Het stijgt of daalt door voeding, vocht, hormonen, slaap, stress en ziekte. Zelfs het moment van de dag speelt een rol. ’s Ochtends weeg je meestal minder dan ’s avonds, omdat je gedurende de dag eet en drinkt en je lichaam vocht vasthoudt.
Lichaamsgewicht is dus geen vast getal, maar een momentopname. Wie elke dag weegt, zal merken dat het gewicht soms met een kilo schommelt zonder duidelijke reden. Dat komt door natuurlijke processen, niet door vetaanmaak
Het is belangrijk om deze natuurlijke schommelingen te accepteren. Ze betekenen niet dat je iets verkeerd doet, maar dat je lichaam leeft en zich voortdurend aanpast aan de omstandigheden.
Hoe voeding invloed heeft op je lichaamsgewicht
Voeding bepaalt voor een groot deel hoe je lichaam reageert. Wat je eet en drinkt levert energie, maar ook bouwstoffen die je lichaam gebruikt om te herstellen, te groeien en te functioneren. Hieronder een uitleg over meerdere voedingsonderdelen:
Energie in en energie uit (kcal in, kcal uit)
Het principe van gewichtsverandering lijkt eenvoudig. Als je meer energie (kilocalorieën) binnenkrijgt dan je verbruikt aan kilocalorieën, slaat je lichaam het overschot op als vet. Als je minder energie binnenkrijgt dan je verbruikt, gebruik je vetreserves als brandstof.
Toch is het niet zo zwart wit. Je lichaam reageert op meer dan alleen kilocalorieën. De kwaliteit van voeding speelt een grote rol. Voeding met veel vezels, eiwitten en onverzadigde vetten zorgt voor een stabielere bloedsuiker en een langer gevuld gevoel. Een gevuld gevoel heeft indirect effect op de hoeveelheid kilocalorieën die je eet. Bewerkte producten met veel suiker en vet leiden juist tot meer overeten en dus meer energie.
Hoe het lichaam reageert op voeding
Na een maaltijd stijgt je bloedsuikerspiegel. Je lichaam maakt dan insuline aan, een hormoon dat helpt om glucose (suiker) in je cellen op te nemen. Insuline zorgt er ook voor dat vetopslag mogelijk wordt. Een natuurlijk proces wat vaak leidt tot meer vochttoename in de cellen rondom de spieren.
Daarnaast speelt leptine, het verzadigingshormoon, een rol. Dit hormoon vertelt je hersenen wanneer je genoeg hebt gegeten. Bij mensen die vaak ongezond eten of te weinig slapen kan leptine zijn werk minder goed doen, waardoor je sneller trek krijgt.
Je ziet dus dat voeding niet alleen energie levert, maar ook signalen afgeeft aan je hersenen en hormonen.
De rol van stress bij lichaamsgewicht
Stress is een van de belangrijkste, maar vaak onderschatte factoren bij gewicht. Onder stress maakt je lichaam het hormoon cortisol aan. Cortisol helpt om alert te blijven, maar kan leiden tot overeten. Het is een soort afleiding wat ervoor zorgt dat je minder weerstand kunt bieden tegen eetverleidingen.
Stress heeft ook invloed op je eetgedrag. Sommige mensen krijgen meer trek, vaak in zoet of vet eten, terwijl anderen juist minder eten.
Daarnaast kan stress je slaap verstoren. Slecht slapen zorgt voor meer honger en minder zelfbeheersing. Dit is wetenschappelijk goed aangetoond. Mensen die te weinig slapen eten gemiddeld meer kilocalorieën per dag.
Het verminderen van stress is dus niet alleen goed voor je hoofd, maar ook voor je gewicht. Ontspanning, ademhaling, wandelen of praten met anderen helpen om blijvende cortisol te verlagen en je lichaam weer in balans te brengen.
Wat gebeurt er bij ziekte of herstel?
Wanneer je ziek bent, reageert je lichaam anders. Soms verlies je gewicht omdat je minder eet of omdat je lichaam extra energie gebruikt om te herstellen. Bij andere ziekten, zoals ontstekingen of hormonale stoornissen, kan het gewicht juist stijgen door vocht of veranderingen in de stofwisseling.
Tijdens ziekte schakelt je lichaam over op overlevingsstand. De ziekte moet dan als eerste uit je lichaam (als dat kan). De spijsvertering vertraagt en het lichaam gebruikt eerst opgeslagen energie. Eiwitten uit spieren kunnen tijdelijk worden afgebroken om cellen te herstellen.
Na herstel is het normaal dat je gewicht weer verandert. Je kent vast het verhaal dat zieke mensen lang op bed kunnen liggen en daarom ineens heel mager werden. De spieren werden enorm afgebroken, omdat het niet werd gebruikt. Na het herstel bouwt het lichaam opnieuw reserves op en herstelt de spiermassa. Daarom is het belangrijk om na ziekte voldoende te eten, vooral eiwitrijk en gevarieerd. En natuurlijk veel te bewegen!
Waarom het getal op de weegschaal niet alles zegt
De weegschaal is handig om veranderingen te volgen, maar vertelt niet het hele verhaal. Twee mensen kunnen hetzelfde gewicht hebben en er totaal anders uitzien. Dat komt door verschillen in spiermassa, vetverdeling en watergehalte.
Een beter beeld krijg je door te kijken naar hoe je kleding zit, hoeveel energie je hebt, hoe sterk of fit je je voelt en hoe je lichaam zich vormt, niet alleen wat het weegt.
Gezondheid gaat over balans, niet over cijfers. Gewicht is slechts één van de vele signalen die iets zeggen over hoe het met je gaat.
Conclusie: lichaamsgewicht als levend systeem
Lichaamsgewicht is geen vast gegeven, maar een levend systeem dat voortdurend verandert. Het bestaat uit vet, spieren, botten, water en organen, die allemaal samenwerken om jou in balans te houden.
Het getal op de weegschaal laat slechts zien hoeveel de zwaartekracht aan je trekt. Maar het vertelt niets over je energie, je spierkracht, je herstelvermogen of je veerkracht.
Voeding, stress en ziekte hebben allemaal invloed op je gewicht, maar ze zijn slechts onderdelen van een groter geheel: hoe goed je lichaam zich aanpast aan het leven.
Het mooiste inzicht is misschien wel dit:
Je lichaam werkt heel vaak voor je, niet vaak tegen je. Het zoekt voortdurend naar evenwicht, zelfs als jij denkt dat het niet lukt.
Gezond omgaan met lichaamsgewicht betekent dus niet vechten tegen je lichaam, maar leren luisteren naar wat het je probeert te vertellen.
Wil je geholpen worden met een voedingsdoel of trainingsdoel? Neem dan eens een kijkje op onze voorpagina waar alles staat over personal training en diëtetiek!
